" ЕҚТ негізінде өнеркәсіптің мемлекеттік экологиялық реттеу қағидаттарына көшу тәжірибесі "
«Ресей Федерациясындағы ЕҚТ негізінде өнеркәсіптің мемлекеттік экологиялық реттеу қағидаттарына көшу тәжірибесі және осы тәжірибені Қазақстан Республикасында қолдану ерекшеліктері»
Қазақстанның экологиялық проблемалары өнеркәсіппен және ел экономикасының даму тарихымен тікелей байланысты. Негізгі эмиссиялар электр энергетикасы мен өңдеуші өнеркәсіпке келеді және 20 жыл ішінде көмір энергетикасы үлесінің 83%-дан 69%-ға дейін төмендеуіне қарамастан, Қазақстан энергетикасының көрсеткіші ТМД және ЕО елдерінің ішіндегі неғұрлым көмірлі болып қалуда. Қоршаған ортаға әсерді төмендету және жаңартылатын энергетиканы дамыту бойынша жүргізіліп жатқан шараларға қарамастан, Қазақстанда ластаушы заттар эмиссиялары көлемінің өсуі жалғасуда, мысалы, 2018 жылдан бастап 2019 жылға дейін 3%-ға ұлғайды.
2019 жылға арналған өндіріс және тұтыну қалдықтарының мемлекеттік кадастрының деректері бойынша елде шамамен 30,6 млрд. тонна өндіріс және тұтыну қалдықтары жинақталған, оның 100 млн. тоннасы – қатты тұрмыстық, ал қалған көлемі-өнеркәсіптік қалдықтар. Қолда бар өнеркәсіптік қалдықтарға "тарихи" деп аталатын қалдықтар, Кеңес Одағы кезінен бері құрылған кәсіпорындардан шыққан (Қарағанды, Павлодар, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау облыстары) және жаңадан пайда болған қалдықтар жатады.
Еуропалық Одақтың және ЭЫДҰ құрамына кіретін 39 елдің, сондай-ақ Ресейдің, Белоруссияның және Қытайдың тәжірибесіне сүйене отырып, қалыптасқан экологиялық жағдайдың түбегейлі өзгеруі үшін біздің еліміз ең озық қолжетімді технологиялар (ағылш. Best Available Techniques) өнеркәсіптік қоршаған ортаға әсер ету деңгейін айтарлықтай төмендету мақсатында жүзеге асырылады. Бұл қағидат ең алдымен өнеркәсіп салалары мен енгізу бағыттары бойынша бөле отырып, ең озық қолжетімді технологиялардың (ЕҚТ) арнайы анықтамаларын әзірлеуді көздейді.
2019 жылы Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығында (орталық) осындай технологиялардың техникалық анықтамалығын әзірлеуге жауапты арнайы "ЕҚТ бюросы" құрылды. Орталықтың мәліметіне сәйкес, қазіргі уақытта Қазақстанның аса ірі кәсіпорындарының ЕҚТ принциптеріне міндетті түрде көшуі қарастырылуда.
Экологиялық кодекстің жаңа редакциясы әлі қабылданбағанына қарамастан, Экологиялық кодекстің тұжырымдамасында және оның жобасында көзделген шаралар экологиялық төлемдерді еселеп арттыру есебінен ынталандыру арқылы (2, 4 және 8 есе) бірінші санаттағы барлық ірі кәсіпорындарды ең озық қолжетімді технологияларға біртіндеп ауыстыруды көздейді. Нәтижесінде экологиялық төлемдер жүктемесі едәуір артып, кәсіпорындарды осы төлемдерден белгілі бір мерзімге босату үшін таза технологияларды енгізуге мәжбүр етеді.
Қазіргі уақытта Орталықта дайындық жұмыстары белсенді жүргізілуде, оның ішінде өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін Орталықтың ҒТК офисі ЕҚТ қағидаттарына көшу бойынша елдердің тәжірибесіне арналған арнайы тегін вебинарлар өткізілуде.
Соңғы вебинар 2020 жылғы 19 тамызда "Ресей Федерациясындағы ЕҚТ негізінде өнеркәсіптің мемлекеттік экологиялық реттеу қағидаттарына көшу тәжірибесі және осы тәжірибені Қазақстан Республикасында қолдану ерекшеліктері" тақырыбына арналды.
Вебинардың спикері өндірісте ЕҚТ енгізу бойынша халықаралық сарапшы, 40-тан астам ғылыми жарияланым мен 7 патенттің авторы, "Мұнай-химия" және "Петролеомика" ғылыми журналдарының редакциялық алқаларының мүшесі, сондай-ақ "Наногетерогенді катализ" журналы бас редакторының орынбасары Антон Лядов болды. Ол ең үздік қолжетімді технологиялар бойынша ресейлік стандарттау құжаттарын – анықтамалықтарды әзірлеу жөніндегі техникалық комитеттердің құрамына кіреді (ITS 18 "Негізгі органикалық химиялық заттар өндірісі", ITS 30 "мұнай өңдеу", ITS 31 "Жұқа органикалық синтез өнімдерін өндіру").
Вебинарды өткізу барысында өнеркәсіптік кәсіпорындардан 20-дан астам сұрақтар қойылды, олардың басым бөлігіне спикер жауап бере алды.
Спикер өз сөзінде Қазақстанның экологиялық заңнаманың жаңа қағидаттарына көшуі елдегі экологиялық жағдайды айтарлықтай өзгертуге және экологиялық тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік беретінін, бірақ жаңа технологияларға көшу айтарлықтай инвестицияларды қажет ететінін түсіну қажет екенін атап өтті. НДТ енгізу үшін инвестиция алу мәселесі өнеркәсіп үшін, әсіресе пандемия кезінде өте маңызды.
Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялар орталығы ұлттық және халықаралық қаржы ұйымдарынан экологиялық таза технологияларды енгізу жобаларына қаражат тарту жөніндегі тұғырнама болуға тиіс.
Қатысушылардың презентациясы:
Ресей Федерациясындағы ЕҚТ негізінде өнеркәсіптің мемлекеттік экологиялық реттеу қағидаттарына көшуі және осы тәжірибені Қазақстан Республикасында қолдану ерекшеліктері