Салалардың ЕҚТ қағидаттарына көшуге дайындығы
Қазіргі уақытта қоршаған ортаны және адам денсаулығын қорғаудың жоғары деңгейін қамтамасыз ету мақсатында қоршаған орта компоненттеріне антропогендік әсерді азайту саясатының ажырамас бөлігі ең озық қолжетімді техника (ЕҚТ) тұжырымдамасы болып табылады.
Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасы үшін де өзекті және ЕҚТ қағидаттарының негіздері қолданыстағы Экологиялық кодексте белгіленген.
ҚР экологиялық заңнамасында ЕҚТ имплементациялау призмасы арқылы Экологиялық реттеу жүйесі көзделген: ЕҚТ базасында жаңа өндірістер мен қуаттарды жоспарлау, қоршаған ортаның қолайлы сапасына қол жеткізу мақсатында қолданыстағы объектілерді жоспарлы жаңғыртуды талап ету.
Халықаралық жасыл технологиялар және инновациялық жобалар орталығы әзірлейтін ЕҚТ бойынша ұлттық анықтамалықтарда көрсетілген және ЕҚТ енгізуге байланысты технологиялық көрсеткіштер орнықты даму жөніндегі есептілікте (report on Sustainable Development) өз қолданысын табатынын және ESG-рейтингін беру үшін ақпаратты ашуға жәрдемдесетінін атап өту қажет, бұл өз кезегінде жоғары рейтингте бірқатар артықшылықтар мен қаржылық артықшылықтарды қамтиды.
Осыған байланысты, осы анықтамалықтарды әзірлеудің бірінші кезеңі – кәсіпорындардың кешенді технологиялық аудиті (КТА) шеңберінде өндіріс салаларының ЕҚТ қағидаттарына көшуге дайындығы бағаланады.
Кәсіпорындардың ағымдағы жай-күйін ұлттық және халықаралық сарапшылардың ЕҚТ қағидаттарына сәйкестігіне бағалау жүргізу кезінде технологиялық процестер мен олардың көрсеткіштерінің, қолданыстағы қондырғылардың пайдалану деректерінің, экологиялық, экономикалық көрсеткіштерінің, сондай-ақ энергия тиімділігі туралы деректердің үздік әлемдік практикаларға сәйкестік дәрежесі белгіленеді, сондай-ақ ЕҚТ-ны ықтимал енгізу үшін кәсіпорындардың әлеуеті айқындалады.
ҚР өндірістік кәсіпорындарын экологияландырудың алғашқы қадамдарының бірі қоршаған ортаға ластаушы заттардың жиынтық шығарындылары бойынша ең ірі I санаттағы объектілердің КТА-сын қамту болып табылады. Осылайша, қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган мұнай мен газды өндіру және өңдеу; Түсті металдар кендерін өндіру және байыту, түсті металдар өндіру; шойын, болат және ферроқорытпалар өндіру, қара металдарды одан әрі қайта бөлу бұйымдарын өндіру; көмір өндіру және байыту және т. б. сияқты қызмет түрлері бойынша кәсіпорындар тізбесін қалыптастырды.
Бұл КТА жүргізудегі ең үлкен ауқымға қол жеткізуге және ең жақсы қолжетімді әлемдік тәжірибелерге көшу кезінде отандық өндірістердің әлеуеті бойынша тұтас көріністі қалыптастыруға мүмкіндік берді.
КТА нәтижелеріне сәйкес экономиканың әртүрлі салаларының Қазақстан Республикасында ЕҚТ қағидаттарына көшуге дайындық деңгейі 40% - дан 90% - ға дейін өзгереді. Сонымен қатар, бір сала ішіндегі осы көрсеткіштер, мысалы, түсті металдар өндірісі бойынша тау-кен металлургия кешенінің кәсіпорындары бойынша 60% - дан 91,4% - ға дейін болуы мүмкін, бұл технологиялық жақсарту үшін жағдайлардың бар екендігін және түсті металлургия кәсіпорындарының ЕҚТ қағидаттарына көшуге ықтимал дайындығын көрсетеді.